ПРАКТЫКАВАННI

 

 

Сiнонiмы. Антонiмы

  

 

 

 

 

3.1

Падбярыце да кожнага слова сінонімы. Вызначце ў сiнанiмiчным радзе дамiнанту.

     Гневацца, нядобры, аргумент, звонка, збуцвелы, iстотны, зiхацець, пужлiвы, бадзёры, асаблiвасць, пераносны, аздабляць.



 

 

 

 

 

 

3.2

У сінанімічных радах вызначце семантычныя і стылістычныя сінонімы.

     1) Ісці, клыпаць, крочыць, рухацца, шыбаваць, брысці;
     2) стукаць, грукацець, ляскаць, пастукваць, стукацца;
     3) упасці, бухнуцца, гакнуцца, паваліцца, пляснуцца;
     4) гаварыць, сакатаць, гутарыць, лапатаць, шаптаць;
     5) паведамiць, аб’явiць, iнфармаваць, перадаць.
 

 

 

 

 

 

3.3

Падбярыце да слоў, што ў дужках, адпаведны сінонім.

     Неспакойны – трывожны (ноч, характар), бадзёры – узнёслы (настрой, чалавек), выразны – акрэслены (мэта, гаворка), даўнiшнi – застарэлы – незапамятны (час, прыгода, хвароба), драбнiць – крышыць (агурок, кукуруза), забаўны – займальны (дзяўчынка, матэрыял), згубіць – страціць (грошы, прытомнасць), разысціся – размінуцца (машыны, сябры, дарогі), суцэльны – бесперапынны (лясы, граніт, людскі паток).

 

 

 

 

 

 

3.4

Знайдзiце ў сказах сiнонiмы i вызначце iх тып.

 

     1. Уюцца змейкай срабрыстай дарожкi, брызгi золата ў небе блiшчаць, i маркотныя месяца рожкi праз марозную мглу зiхацяць (М. Багдановiч). 2. Прачнiся, зямля, прабудзiся з цяжкага сну (М. Багдановiч). 3. Цi не вецер гэта звонкi ў тонкiх зёлках шапацiць? Або мо сухi, высокi ля ракi чрот шумiць? (М. Багдановiч). 4. Не даюць мне думаць зыкi, што ляцяць, дрыжаць, звiняць (М. Багдановiч). 5. Нясём мы квецень i нясём жалобу сюды на плошчу, каб на месцы лобным ачысцiць, адбялiць сваю душу (А. Сербантовiч). 6. Глядзi, стаяць не за гарамi – тут вёска, а царква – вунь там… Дзiўлюся я:  навошта храмы, калi ўся зямля, як  храм!… (А. Сербантовiч).  7. Iм вышэй да сонца ўзнiмацца, з вышынi глядзець на дзiўных нас, на малыя крыўды забывацца, адвыкаць ад дробязных абраз (А. Сербантовiч). 8. Яму падцягваў хрыплы хтосьцi, i я махаў у такт рукой i гэтай шчырай весялосцi, i гэтай радасцi людской (А. Сербантовiч). 9. Я таксама  хлопец  бiты.  Адкрываць я  сам прывык, а душа  як неадкрыты, невядомы  мацярык  (А. Сербантовiч). 10. Пайшоў баец, высокi i худы, рудая сажа ў некалькi пластоў засыпала сляды каля кустоў i твар яго бязвусы, малады (А. Сербантовiч).

 

 

 

 

 

3.5

Знайдзiце лiшняе слова ў сiнанiмiчным радзе. Абгрунтуйце свой адказ.

 

     1) Прасiць, выпрошваць, клянчыць, вымольваць, вымавiць, хадайнiчаць;
     2) прывыкнуць, аснавацца, прызвычаiцца, асвоiцца, уцягнуцца, зжыцца;
     3) спалохацца, спужацца, спудзiцца, здрэйфаваць, злякацца, жахнуцца;
     4) утойваць, хаваць, скрываць, таiць, утаймоўваць, маўчаць.

 

 

 

 

 

 

 

3.6

Вызначце адрозненне ў лексічным значэнні беларускіх i запазычаных слоў. Вызначце тып сінонімаў (семантычныя, стылістычныя, семантыка-стылістычныя).

 

     Адзiнка – экзэмпляр, адпаведнасць – гармонiя, перапынак – антракт, спрэчка – дыскусія, маленькі – мініяцюрны, памочнік – асiстэнт, насмешка – іронія, аднаўленне – рэстаўрацыя.

 

 

 

 

 

 

 

3.7

Спішыце, ставячы замест кропак абсалютныя сінонімы.

 

     Урач – ...,  смелы – ..., дадому – ...,  хутка – ...,  трапіць (у мішэнь) — ..., маланка – ..., патушаны  (агонь) – ..., жабрак – ...,  ікона – ..., гума – ...,  мімаволі – ...,  пяшком – ...,   ведаць – ..., празяваць – ..., ваўчыца – ..., човен – ..., плячысты – ..., шыбеніца – ..., адзнака (на экзамене) – ..., мацярык – ..., сустрэча – ..., хопіць – ..., палярныя (погляды) – ..., пець – ...

 

 

 

 

 

 

3.8

Прывядзiце прыклады антонiмаў, якiя абазначаюць:

     1) супрацьлеглыя якасцi, уласцiвасцi;

     2) супрацьлеглую накiраванасць дзеяння;

     3) супрацьлеглыя прасторавыя адносiны;

     4) супрацьлеглыя часавыя адносiны.

 

 

 

 

 

 

 

3.9

Падбярыце да кожнага лексіка-семантычнага варыянта мнагазначных слоў адпаведны антонім.

 

     Ясны месяц – … месяц, яснае неба – … неба, ясны позiрк – …, ясная дыкцыя – … дыкцыя, ясны адказ – … адказ; смутная дзяўчына – …. дзяўчына, смутныя намёкi – … намёкi, смутныя часы – … часы.

 

 

 

 

 

 

3.10

 

Падбярыце антонімы да выдзеленых слоў у прыказках. Укажыце прымету, паводле якой адбываецца супрацьпастаўленне (якасная супрацьлегласць; супрацьлеглы напрамак дзеянняў, супрацьлегласць уласцівасцей, прымет; прасторавыя і часавыя каардынацыйныя паняцці).

 

     1. Калi бяроза жаўцее ўвосень з верхавiны, наступная вясна будзе ранняя, а  калi знiзу, дык …. 2. Хто не бачыў вялiкага, той з … дзiвiцца. 3. Лепш з разумным згубiць, чым з дурнем … . 4. Схлусiш сёння, не павераць i … . 5. Добрая жонка дом зберажэ, а … рукавом растрасе. 6. Лепей трошкi зрабiць, чым … нагаварыць. 7. Горкая часам праца, ды хлеб ад … . 8. Чым такi скорам, дык лепш … .

 

 

 

 

 

3.11

 

Падбярыце да слоў антонімы: а) лексічныя, б) словаўтваральныя.

 

     а) салодкі, гарачы, шум, дзень, жывы;
     б) радасны, ліквідны, гаваркі, людны.

 

 

 

 

 

 

3.12

Вызначце тыпы антонiмаў.

 

     1. Я ведаю, што мне не хопiць бору, каб умясцiць на дрэвах венкавых людское шчасце i людское гора, тугу па мёртвых, радасць па жывых (А. Сербантовiч). 2. Трашчаў ядловец, быццам порах, а я  не знаў, што  мне  рабiць.  Я не хацеў  яе запомнiць i не  магу яе  забыць  (А. Сербантовiч). 3. Калi нi выйду – позна я цi рана – мне радасна, што родная зямля каронаю снапоў каранавана (А. Сербантовiч). 4. Дзяўчо стаяла i спявала, глядзела сумна на маяк: «Яшчэ ўчора сустракала, а сёння зноў праводжу я». (А. Сербантовiч). 5. Як трэба пiльным быць тут да зарэзу, каб з голых яблынь росчыркам рукi сукi непладаносныя – абрэзаць, пакiнуць – пладаносныя сукi (А. Сербантовiч). 6. Шырока ходзiць маятнiк-каса. На ёй усходзiць сонца i заходзiць (А. Сербантовiч). 7. Ты прыпомнi iх стойкасць аднойчы, бо жадаюць яны не адны, каб пакiнуць на старасць ночы i забраць маладыя днi (А. Сербантовiч). 8. Дзяўчаты пойдуць карагодам,  тады i  зблiзку, i  здаля здавацца будзе  мне, што мёдам запахла  ўся мая зямля  (А. Сербантовiч). 9. Вось – новая чорная рана! Шрам застанецца – за век не забыць! Так я цябе палюбiў нечакана, я нечакана хачу разлюбiць (А. Сербантовiч). 10. На цябе нахлыне i адхлыне думак растрывожаны прыбой (А. Сербантовiч).11. Болей зло, чым дабро, тут вярстуе цёмны шлях чалавецтва, круты (Н. Мацяж). 12. Не думай, што гэта iмгненне было не нашым з табою, а толькi маiм, што я – пагарэлец, а ты – херувiм (Н. Гiлевiч). 13. Мог сто кашуль шаўковых мець, а ён сказаў: «Не трэба! Цi ж я магу шаўкi надзець, калi на iншых – зрэб’е» (Н. Гiлевiч).

 

 

 

 

 

 

 

3.13

 

Выпраўце памылкі, звязаныя з ужываннем антонімаў.

     1. Трэба ўжо цяпер вучыцца адрозніваць чорнае ад белага, благое ад дрэннага. 2. Тут паэт паказаў палярныя якасці чалавечага характару: хлуслівасць і абыякавасць, скупасць і праўдзівасць, стараннасць і палахлівасць. 3. То патухне, то пагасне маяк на беразе, ад гэтага ўсё наваколле то азаралася, то ахоплівалася цемрай.