Лексіка сучаснай беларускай мовы

паводле паходжання

 

 

 

 

ПЫТАННI

  1. Спрадвечна беларуская лексіка, яе гістарычныя пласты

  2. Асваенне iншамоўных слоў. Экзатызмы і варварызмы

  3. Запазычаныя словы ў беларускай мове. Прычыны і шляхі пранікнення запазычаных слоў з адной мовы ў другую. Прыметы запазычаных слоў. Інтэрнацыяналізмы. Калькі

 

 

 

 

 

 

1.

Спрадвечна беларуская лексіка, яе гістарычныя пласты


      Лексічная сістэма сучаснай беларускай мовы ахоплівае цяпер многія сотні тысяч слоў, розных як па часе ўзнікнення, так і па паходжанні. Фарміраванне яе непарыўна звязана з гісторыяй народа.  

      Паводле паходжання ў сучаснай беларускай мове выдзяляецца дзве групы лексiкi:
     1) спрадвечна беларуская лексiка, якая ўключае ў сябе агульнаславянскiя, усходнеславянскiя i ўласна беларускiя словы i 2) запазычаная лексiка.
      Спрадвечна беларускiя словы ўтвараюць асноўную частку слоўнiкавага багацця беларускай мовы, вызначаюць яе самабытнасць. Пад спрадвечна беларускiм словам разумеецца ўсякае слова, якое ўзнiкла ў беларускай мове i ўнаследавана ёй з больш старажытнай мовы-крынiцы.

     Вылучаецца некалькi груп спрадвечна беларускiх слоў: iндаеўрапейскiя, агульнаславянскiя, усходнеславянскiя i ўласна беларускiя.

     Iндаеўрапейскiя словы – гэта самыя старажытныя словы, што былі ўнаследаваны праз агульнаславянскую і старажытнарускую мову з індаеўрапейскай мовы-асновы. На гэтай мове гаварылі амаль усе продкі сучасных еўрапейскіх і некаторых азіяцкіх народаў. Выказваецца меркаванне, што распад індаеўрапейскага моўнага адзінства адбыўся не пазней за 4 тыс. да н.э. У выніку ўтварылася ідыйская, іранская, германская, раманская, балтыйская, славянская і інш. групы слоў. Да iндаеўрапейскiх слоў адносiм, напрыклад, весцi, браць, неба, мора, снег, вецер, ноч, мяса, вярба, воўк, свет, сын, сястра, брат, двор, серп, саха, сухi i iнш. Як бачна з прыведзеных прыкладаў, iндаеўрапеiзмы – гэта некаторыя тэрмiны роднасцi; назвы жывёл, раслiн, прадуктаў харчавання; назвы дзеянняў, якасцяў.

      Агульнаславянскія словы – гэта тыя словы, што былі ўнаследаваны старабеларускай мовай з мовы славянскіх плямён. Праславянская мова захавала і значную долю індаеўрапейскіх слоў, якія з’яўляліся назвамі роднасці і сваяцтва (брат, сын, сястра); органаў і частак цела чалавека і жывёлы (вуха, зуб); жывёл, птушак (аса, мыш, журавель); раслін, іх частак і пладоў (бяроза, гарох) і г.д.

      Праславянская мова праіснавала звыш трох тысяч надоў, і за гэты час папоўнілася многімі словамі, што ўваходзяць у лексічны склад сучасных славянскіх моў, у тым ліку і беларускай: бел. галава, руск. голова, укр. голова, балг. глава, польск. glowa, сербахарв. глава, чэшск. hlava; бел. поле, руск. поле, балг. поле, чэшск. pole, польск. pole. Агульнаславянскія словы абазначаюць з’явы знешняга свету і матэрыяльнага жыцця чалавека: сваяцкія адносіны (кум, свацця), органы і часткі цела чалавека і жывёл (горб, лоб), паняцці зямной паверхні і яе нетраў (гліна, руда), паняццi сусвету і атмасферныя з’явы (гром, суша).

     Сярод агульнаславянскіх слоў – усе часціны мовы: выць, бегчы; лысы, мудры; адзін, трыста; я, ён; куды, там; за, да; а, і і г.д.

     Агульнаславянскія словы выкарыстоўваюцца ва ўсіх славянскіх мовах, паколькі кожная з іх атрымала гэтыя словы ў спадчыну.

     Iндаеўрапейскія і агульнаславянскія словы з’яўляюцца найбольш ужывальнымі да нашага часу, так яны абазначаюць самыя важныя прадметы, з’явы, дзеянні, прыметы ў жыцці кожнага чалавека. Гэтыя словы служаць асновай для ўтварэння шматлікіх новых слоў.

      Усходнеславянскія словы – такія словы, якiя пасля распаду агульнаславянскага моўнага адзінства з’явіліся толькі ў мове ўсходніх славян. Такіх слоў няма ў іншых славянскіх мовах (у мовах заходніх і паўднёвых славян). Сярод слоў, якiя ёсць толькi ва ўсходнеславянскiх мовах, можна вылучыць: 1) назвы розных якасцяў, уласцiвасцяў, дзеянняў (калыхаць, бойкi, буры); 2) тэрмiны роднасцi (падчарыца, пляменнiк); 3) бытавыя назвы (самавар, вяроўка); 4) назвы жывёл i птушак (каршун, снягiр, галка); 5) назвы лiкаў (сорак, сто).

     Фарміраванне і ўзбагачэнне слоўніка ўсходнеславянскага моўнага перыяду адбывалася пераважна за кошт унутраных рэзерваў мовы. Напрыклад, ад слова хлеб у той час утварыліся хлябец, хлебніца, хлебны і інш.; ад слова племя – пляменнік; ад двор – дваранін і г.д.

     Усходнеславянская лексіка значна папоўнілася новымі словамі ў выніку ўскладнення і змянення сэнсавай структуры раней вядомых слоў: зямля (глеба, дол) у гэты час набывае значэнні ’дзяржава’, ’народ’, ’уладанне’, ’свет’.

      Не ўсе словы ўсходнеславянскай пары захаваліся ў сучасных беларускай, рускай, украінскай мовах. Частка іх выйшла з актыўнага слоўніка (раць, стралец), асобныя словы змянілі сваю семантыку (жывот). Усходнеславянскі пласт слоў да нашага часу застаецца найменш даследаваным, не вывучаным.

      Уласнабеларускія словы – такія словы, якія ў працэсе фарміравання і развіцця беларускай мовы ўзніклі на яе ўласнай лексічнай глебе ці ўтвораны з дапамогай уласных словаўтваральных сродкаў ад запазычаных слоў. Менавіта гэты пласт слоў выяўляе самабытнасць і непаўторнасць беларускай мовы. Частка з гэтых слоў – гэта тыя, якія ўжываліся на большай частцы ўсходнеславянскай тэрыторыі, але агульнаўжывальнымі сталі толькi ў беларускай мове: волат, поспех, абапал. Уласнабеларускімі лічацца таксама словы, якія ўтвораны ад агульнаславянскіх і ўсходнеславянскіх каранёў, але маюць выразныя фанетычныя, граматычныя і словаўтваральныя асаблівасці: поўнагалоссе (серада, салодкі), прыстаўныя гукі (ільняны, імжыць), спалучэнні ры, лы на месцы ранейшых ръ, лъ, рь, ль у становішчы паміж зычнымі: дрыгва, хрысціць, крывавы.

       Сярод уласнабеларускiх слоў:
       1) назвы асоб паводле iх дзейнасцi, асаблiвасцяў характару (асiлак, сейбiт);
       2) назвы раслiн i птушак (бусел, кнiгаўка, буякi, алешнiк);
       3) назвы атмасферных з’яў (вясёлка, маланка);
       4) назвы прадметаў быту, страў, пабудоў (будынак, хустка, спаднiца, дранiкi);
       5) назвы часавых i прасторавых паняццяў (ранiца, свiтанне);
       6) назвы абстрактных паняццяў (вытрымка, пяшчота, мара);
       7) назвы разнастайных уласцiвасцяў, якасцяў, прымет (бадзёры, гаманлiвы);
       8) назвы дзеянняў i працэсаў (гаманiць, адлюстраваць).

       Да ўласнабеларускіх адносяцца і беларускія калькі з рускіх словаўтваральных мадэляў:

    а) поўныя – беларускі корань і беларускі афікс: другасны – вторичный, грамадскі – общественный;

     б) няпоўныя – беларускія і рускія структурныя элементы (беларускі корань і рускі афікс і наадварот): выключальнік – выключатель, безадказнасць – безответственность.
 

 

 

 

 

2.

Запазычаныя словы ў беларускай мове. Прычыны і шляхі пранікнення запазычаных слоў з адной мовы ў другую. Прыметы запазычаных слоў. Інтэрнацыяналізмы. Калькі

 

     Акрамя спрадвечна беларускіх, у лексіцы сучаснай беларускай мовы вылучаюцца словы, запазычаныя з суседніх моў, з якімі сутыкалася беларуская мова ў працэсе гістарычнага развіцця. Запазычанне чужаземных слоў – натуральны вынік моўных кантактаў, узаемадзеяння моў.

     Iнтэрнацыяналізмы – словы, аднолькавыя ці блізкія па гучанні і значэнні, пашыраныя не менш чым у трох няроднасных мовах. Гэта тэрміны з розных галiн навукі і тэхнікі (космас, логіка), грамадска-палітычнага жыцця (дыктатура, канстытуцыя), эканомікі (банк, крэдыт), мастацтва і літаратуры (опера, тэатр, драма): бел. тэатр, ням. Theater, англ. Theatre, ісп. Teatro.

    Пранікненне запазычаных слоў у лексіку беларускай мовы абумоўлена эканамічнымі, палітычнымі і культурнымі ўзаемасувязямі беларускага народа з іншымі народамі.

     Запазычаныя словы пранікаюць у беларускую мову прамым (непасрэдна з іншай мовы ў беларускую) ці ўскосным шляхам (праз якую-небудзь мову-пасрэдніцу). У адпаведнасці з гэтым лексічныя запазычанні бываюць прамыя (непасрэдныя) і ўскосныя (апасрэдаваныя): аўтобус – гэта германізм, які трапіў у беларускую мову праз рускую, а ізюм – з цюркскай мовы праз рускую.

      Адны запазычаныя словы праніклі ў беларускую мову вусным шляхам – праз непасрэдныя зносіны беларускага народа з іншымі народамі, а другія – пісьмовым – праз пісьмовыя зносіны (праз літаратуру, афіцыйныя дакументы).

     Пераважная большасць іншамоўных слоў запазычана беларускай мовай у якасці назваў новых прадметаў, з’яў, дзеянняў, прымет, што з’явіліся ў працэсе моўных кантактаў паміж народамі.

     Асобныя іншамоўныя словы былі запазычаны для таго, каб, з аднаго боку, дакладна выразіць сутнасць таго ці іншага паняцця, а з другога – выразна акрэсліць семантыку спрадвечна беларускага слова: гаворка 1) ’асобная разнавіднасць мясцовай мовы’ (гаворка в. Рубель Столінскага раёна); 2) ’сукупнасць асобных аднародных разнавіднасцяў мясцовай мовы’ (паўднёва-заходнія гаворкі). У другім значэнні зараз ужываецца запазычанае слова дыялект.

     Многія запазычаныя словы замацаваліся ў якасці сінанімічных сродкаў, што ўзбагаціа стылістычныя і мастацка-выяўленчыя магчымасці беларускай мовы: воплескі – апладысменты.

     Сярод іншамоўных слоў выдзяляецца тры асноўныя групы: 1) першую групу ўтвараюць словы, якія не змяняюць сваёй марфалагічнай будовы (магчымыя змены фанетыка-арфаграфічнага характару): вучоба – учёба, гісторыя – грэч. historia; 2) другую групу ўтвараюць словы, якія пабудаваны паводле ўзору адпаведных запазычаных слоў шляхам перадачы iх састаўных частак з дапамогай словаўтваральных элементаў. Гэтыя словы называюцца калькамі. Калькi адрознiваюцца ад запазычанняў – чужое слова не пераходзiць, а перакладаецца з дапамогай уласнага моўнага матэрыялу пры запазычаннi семантыкi састаўных частак. Сярод калек можна вылучыць: а) семантычныя калькі – словы, у якіх запазычаным з’яўляецца адно з лексічных значэнняў: крыніца ’месца, адкуль сочыцца халодная крыштальная вада’   і   ’аснова паходжання,   арыгінал’.    Другое  значэнне запазычана з рускай мовы;          б) словаўтваральныя калькi пабудаваны з дапамогай беларускiх словаўтваральных элементаў (выглядзець – з ням. Aussehen (aus ’вы’ i sehen ’глядзець’); 3) трэцюю групу складаюць словы, якія часткова змяняюць марфалагічную будову ў адпаведнасці са словаўтваральнымі асаблівасцямі беларускай мовы: прадаўжальнік – продолжатель. Такiя словы называюцца паўкалькамi. Паўкалькi – словы, складзеныя з запазычанага i ўласнага элементаў, з дапамогай словаўтваральнай структуры запазычанага слова-прататыпа: гуманнасць – ад лац. кораня humanitat i бел. суфiкса -асць.

     У залежнасцi ад таго, з якой мовы прыйшлi тыя цi iншыя словы, вылучаем два тыпы запазычанняў: 1) запазычаннi са славянскiх моў; 2) запазычаннi з неславянскiх моў.

     Да першага тыпу адносяцца запазычаннi са стараславянскай мовы, а таксама з iншых славянскiх моў (рускай, украiнскай, балгарскай, польскай i iнш.).

      Аднымi з самых раннiх былi запазычаннi са стараславянскай мовы, цi стараславянiзмы: воблака, неба, уласны, хрыбет, вяшчун, храбры, продак, цвярдыня, уладыка, храм, чэсны, благаславенне i iнш.

      Запазычаннямі з рускай мовы з’яўляюцца словы, якія з’яўляюцца грамадска-палітычнымi і вытворча-тэхнічнымi словамi-тэрмінамi: пыласос, чарцёж, верталёт, зводка, забастоўка, подзвiг, недатыкальнасць. Яны беларускай мовай запазычаны непасрэдна ці ўтвораны шляхам калькавання.

     Словы ўкраінскага паходжання: боршч, побыт, чубаты, заляцацца, заляцанне, хутар, варэнiк, галушка, забабоны, журыцца.

     Польскія словы – гэта грамадска-палітычныя тэрміны (арэнда, падатак, айчына), назвы прадметаў побыту (відэлец, патэльня, сподак), прастамоўныя словы (выкрунтасы, быдла). Для польскіх слоў характэрны такія рысы, як наяўнасць спалучэнняў -ен-(-эн-). -ён-(-он-), -дл-, -тл-, -енк-, -лу- паміж зычнымі, суфікса -унак: маёнтак, пэндзаль, тлусты, кудлаты, слуп, рахунак. Прысутнічаюць таксама адзiнкавыя запазычанні з чэшскай мовы (бежанец, бавоўна, блакiт).

     Да другога тыпу адносяцца запазычаннi з неславянскiх моў – лацiнскай, грэчаскай, англiйскай, цюркскiх i iнш.

      Англійскія словы (англіцызмы) трапілі ў беларускую мову ў асноўным праз рускую. Яны абазначаюць разнастайныя прадметы і паняцці аб’ектыўнай рэчаіснасці: грамадска-палітычныя (інтэрв’ю, мітынг, путч), вытворча-тэхнічныя (ліфт, кантэйнер), народна-гаспадарчыя (чэк, бюджэт), ваенныя (снайпер, танк), марскія (траўлер, яхта), спартыўныя (старт, бокс, хакей), бытавыя (біфштэкс, пудзінг). Для англійскіх слоў уласцівы такія рысы, як наяўнасць спалучэнняў -ай-, -ей- у сярэдзіне слоў (валейбол), -ер(-эр) у канцы слоў (снайпер), дж у пачатку слоў (джэмпер, джэм), -тч- у сярэдзіне слоў (матч), -інг(-ынг) у канцы слоў (мітынг), часткі -мен (бізнесмен).

     Нямецкія словы (германізмы) трапілі ў беларускую мову праз польскую ці рускую. Яны абазначаюць паняцці з вытворча-тэхнічнай (шына, борт), ваеннай (фланг, штурм), спартыўнай (штанга, гантэль), гандлёвай (бухгалтар), бытавой (вата, бутэрброд, фарш) сфер. Яскравымі прыметамі германізмаў з’яўляюцца спалучэнні шт-, шп- у пачатку і сярэдзіне слоў (шпрыц, штаб, гальштук), -хт- у сярэдзіне слоў (вахта, бухта), часткі -майстар, фельд- (гросмайстар, фельд-маршал).

      Французскія словы (галіцызмы) служаць для абазначэння грамадска-палітычных (бюро, кар’ера), вытворча-тэхнічных (дэпо, тамбур), народнагаспадарчых (аванс, банк), ваенных (гвардыя, міна), навуковых (жаргон, сюжэт), бытавых (батон, пюрэ) паняццяў. Прыметамі гэтых слоў з’яўляюцца спалучэнні -анс, -ёр, -аж(-яж) на канцы слоў (пляж, сеанс, баланс, суфлёр, трыкатаж), -уа-, -уэ-, .бю-, вю-, пю-, -нье, -сье, -янт, -онс (вуаль, дуэль, гравюра, канферансье, анонс, брыльянт, бюро, пюрэ), націскныя -о, -у, -э, -е, -і (пано, філе, макрамэ, таксі).

     З італьянскай мовы (iталiзмы) запазычаны музычныя тэрміны: арыя, дуэт, кларнет, маэстра, флейта, аперэта, барытон, бас, iмпрэсарыа, трыа, квартэт і інш.

      З галандскай мовы ў беларускай выкарыстоўваюцца словы, якія абазначаюць марскія паняцці: гавань, шторм, баркас, бакен, боцман, буер, док.

      Грэчаскія словы (грэцызмы) – гэта тэрміны, якія выкарыстоўваюцца ў розных галінах навукі, а таксама ўласныя імёны (Алена, Мікалай). Для грэчаскіх слоў характэрны такія рысы, як гук [ф] у пачатку слоў (фанетыка, фон), а, о, э ў пачатку слоў (электрон, аксіёма, опера), спалучэнні -кс-, -пс-, -мв- у сярэдзіне слоў (сімвал, аксіёма), -ос(-ас) -іка(-ыка), -ія(-ыя), -ій у канцы слоў (пафас, хроніка, фантазія, бактэрыя, гелій, рыторыка).

      Лацінскія словы (лацінізмы) абазначаюць палітычныя і навукова-тэхнічныя тэрміны, а таксама абазначаюць разнастайныя прадметы і паняцці грамадскага і бытавога характару (экскурсія, воцат). Гэтыя словы характарызуюцца наяўнасцю спалучэнняў -ум, -ус, -тар, -ент(-энт), -ура, -цыя, -ат, -іт у канцы слоў (кворум, радыус, каментатар, інцыдэнт, апанент, агентура, лекцыя, апарат).

      Цюркізмы (пераважна з татарскай мовы) пачалі пранікаць у мову ўсходніх славян яшчэ ў старажытныя часы з мовы цюркскіх плямёнаў, што рабілі набегі на землі славян: арда, баран, калчан, сарафан, балван, балда, атаман, халва, айва, гарбуз, бархан, туман, буран, торба, чамадан, кумыс, курган і інш. Цюркiзмы – гэта сельскагаспадарчыя i вайсковыя назвы, а таксама бытавыя словы. Для iх уласцiва паўтарэнне аднаго i таго ж галоснага гука (папаха, караван, кiзiл, урук), наяўнасць спалучэнняў -ак, -ал, -ык, -ча ў канцы слоў (кiшлак, кiнжал, ярлык, саранча).

     У беларускай мове ёсць таксама запазычанні з фінна-ўгорскіх моў. Такія словы з’яўляюцца назвамі розных рыб і марскіх жывёл, дрэў і з’яў прыроды: кілька, салака, морж, тундра, пiхта, норка, пiхта, камбала.

     Прысутнічаюць у беларускай мове таксама адзiнкавыя запазычанні з венгерскай (гусар, гуляш), кiтайскай (чай, жэньшэнь), японскай (кiмано, iвасi, сакура, самурай, гейша, тайфун, цунамi), iспанскай (танга, гiтара, кантрабандыст), балтыйскiх (літоўскай і латышскай) (куль, жвір, пуня, клуня, свіран, коўш, бурбалка, клыпаць) моў.

 

 

 

 

3.

Асваенне iншамоўных слоў.

Экзатызмы і варварызмы


     Графiчнае асваенне запазычанага слова – гэта перадача яго на пiсьме сродкамi беларускай графiкi, беларускiмi лiтарамi: польск. moc – бел. моц, фр. vason – бел. вазон.

     Фанетычнае асваенне запазычанага слова – гэта асваенне яго гукавога складу адпаведна з нормамi беларускай фанетыкi: польск. kochac – бел. кахаць, фр. сolone – бел. калона, фр. ballet – бел. балет, фр. allee – бел. алея.

     Марфалагiчнае (граматычнае) асваенне – гэта падпарадкаваннек запазычанага слова правiлам беларускай марфалогii. Пры марфалагiчным асваеннi слова з iншай мовы набывае тыя прыметы адпаведнай часцiны мовы, тыя спосабы выражэння розных граматычных значэнняў, якiя ўласцiвы для ўласна беларускiх слоў пэўнага лексiка-граматычнага разрад.

     Пры пераходзе ў беларускую мову запазычанае слова можа мяняць сваю прыналежнасць да той цi iншай часцiны мовы. Так, у французскай мове слова раяль з’яўляецца прыметнiкам (’каралеўскi’), а ў рускай мове гэтае слова адносiцца да назоўнiка, французскi дзеяслоў fournir ператварыўся ў беларускай мове ў назоўнiк фанера.

     Вельмi часта пры запазычаннi слоў змяняюцца граматычныя катэгорыi роду, лiку, склону назоўнiкаў. Напрыклад, у лацiнскiм слове кансiлiум -ум з’яўляецца паказчыкам нiякага роду, а ў беларускай мове гэта назоўнiк мужчынскага роду Па аналогii з назоўнiкамi, якiя заканчваюцца на цвёрды зычны (стол, лес, дом) змяняецца род запазычаных назоўнiкаў i ў наступных прыкладах: ням. die Klape (ж.р.) – бел. клапан (м.р.), ням. das Dach (н.р.) – бел. дах (м.р.).

     Можа мяняцца катэгорыя лiку: англ. beefsteaks (мн.л.) – бел. бiфштэкс (адз. л.); ням. die Klappen (мн.л.) – бел. клапан (адз. л.); англ. caces (мн.л.) – бел. кекс (адз.л.)

     Часам запазычаныя назвы адрознiваюцца ад свайго этымона тым, што ў мове-крынiцы яны складаюцца з некалькiх слоў, а ў мове, якая iх запазычыла, – з аднаго: фр. corps de ballet – бел. кардэбалет, фр. a jour – бел. ажур.

     У працэсе асваення запазычаных слоў назiраюцца i змены iх першапачатковых значэнняў. Напрыклад, у нямецкай мове слова der Maler мае значэнне ’жывапiсец, мастак’, а ў беларускай мове за словам маляр замацавана значэнне ’рабочы, якi фарбуе будынкi, памяшканнi, парканы i пад.’ Акрамя гэтага, запазычаныя словы ў беларускай мове могуць звужаць свой семантычны аб’ём: цюркск. balyk мае значэнне ’рыба’, а ў беларускай мове за словам балык замацавана значэнне ’прасоленая i правяленая або правяэнджаная хрыптовая частка асятровых i ласасёвых рыб’.

     Семантычнае (лексiчнае) асваенне – гэта асваенне значэння запазычанага слова. Калi прадметы, з’явы i паняццi, што атрымалi назву ў адной мове, становяцца характэрнымi i для жыцця нашага народа, то яны ўваходзяць у лексiчную сiстэму беларускай мовы i лiчацца семантычна асвоенымi: польск. dratwa – бел. дратва, фр. salate – бел. салата, англ. speaning – бел. спiнiнг.

     Акрамя семантычна асвоеных iншамоўных слоў, у беларускай мове iснуюць так званыя экзатызмы (грэч. exoticos ’чужы’) – iншамоўныя словы, значэнне якiх не поўнасцю асвоена беларускай мовай, паколькi яны абазначаюць такiя прадметы i паняццi, што звязаны з асаблiвасцямi жыцця i побыту якога-небудзь народа. Напрыклад, iншамоўныя словы чадра, сейм, кiшлак, лорд асвоены беларускай мовай фанетычна, марфалагiчна, графiчна, але лiчацца лексiчна не асвоенымi. Гэта словы-экзатызмы. Прыметамi экзатычнай лексiкi з’яўляюцца абазначэнне нацыянальных рэалiй, яе ўнiкальнасць, адсутнасць сiнонiмаў у мове-прыемнiцы, высокая ступень абумоўленасцi культурай нацыi.

       Да экзатычнай лексiкi адносiм:
       1) назвы арганiзацый i ўстаноў краiн свету (бундэсвер, хурал, сейм);
       2) назвы званняў, тытулаў, пасад (маркiз, лорд, канцлер);
       3) назвы паселiшчаў i пабудоў (кiшлак, яранга);
       4) назвы танцаў i музычных iнструментаў (фiеста, кастаньеты, зурна);
       5) назвы грашовых адзiнак (дынар, песа, драхма);
       6) назвы адзення (чадра, чалма, бешмет);
       7) назвы страў i пiтва (джын, ракiя, чача).
      Экзатызмы выкарыстоўваюцца пiсьменнiкамi для адлюстравання жыцця таго цi iншага народа, яго побыту, заняткаў.

      У вуснай i пiсьмовай мове часам выкарыстоўваюцца такiя iншамоўныя словы, чужароднасць якiх адчуваецца надзвычай выразна: Канваiры: «Шнэль! Цурук!» I прытушваюць цыгаркi аб далонi нашых рук (А. Грачанiкаў). Выкарыстанне слоў шнэль, цурук у тэксце абумоўлена пэўнымi стылiстычнымi мэтамi. Такiя iншамоўныя ўкрапваннi ў беларускiм тэксце называюцца варварызмамi: de facto, post scriptum, «Нью-Ёрк таймс» i iнш. Варварызмы беларускай мовай або зусiм не асвоены, або асвоены толькi графiчна.

      Варварызмы ў адрозненнi ад экзатызмаў не маюць строга нацыянальнай замацаванасцi i не заўсёды называюць самабытную з’яву. Яны могуць мець сiнанiмiчнае слова ў беларускай мове: iсп. кампаньера i бел. таварыш.

        Вылучаюцца наступныя тэматычныя групы варварызмаў:

       1) назвы тэатраў, помнiкаў, музеяў («Ла-Скала»);

       2) назвы газет, часопiсаў («Шпiгель»);

       3) звароты, прынятыя ў той цi iншай краiне (сэр, мiс, панi).

     Варварызмы, як правiла, пiшуцца лiтарамi алфавiта той мовы, з якой яны запазычаны, захоўваюць тыя ж фанетычныя i марфалагiчныя рысы, што i ў мове-крынiцы: Dixi – сказаў; Pro et contra – за i супраць.

     Выкарыстанне варварызмаў абумоўлена не адсутнасцю адпаведных спрадвечна беларускiх слоў, а iмкненнем аўтара стварыць моўны каларыт пры апiсаннi пэўных падзей, адпаведным чынам ахарактарызаваць той цi iншы персанаж.